بررسی و تحلیل سیر اسطوره گرایی در داستان نویسی معاصر (با تأکید بر داستان های متأثر از کودتای 28 مرداد 1332

چکیده ادبیات ایران همواره در طول تاریخ پر فراز و نشیبش از رخدادهای تاریخی تأثیر پذیرفته است. این تأثیرگذاری به صورت ایجاد تغییر در ساختار و محتوای آثار ادبی و رونق گرفتن و ابداع برخی تمهیدات و رویکردهای ادبی و هنری و ضعف و به فراموشی سپرده شدن برخی دیگر بوده است. یکی از این رویکردها در ادبیات فارسی گرایش به اسطوره و اسطورهپردازی بوده است. اگرچه اسطورهها سیال و قابل انطباق با ساختارهای اجتماعی و فرهنگی گوناگون هستند اما در طول تاریخ فراز و فرود بسیاری از سر گذراندهاند و در بعضی ادوار حضورشان در آثار ادبی کمرنگ و در بعضی ادوار دیگر پررنگ بوده است. اسطورهپردازی در آثار شاعران و نویسندگان فارسی از ادوار گذشته همواره نمودی چشمگیر داشته است. اما گرایش به اسطوره در آثار ادبی در اواخر قرن هشتم نزول شدیدی پیدا کرد و اسطورهها از ادبیات به انواع دیگر هنر مانند کاشیکاری، معماری و... منتقل شدند. تا اینکه در زمان قاجار و مقارن مشروطه اسطورهها در شعر و سپس در آثار منثور نمود پیدا کردند. در این پژوهش با بهرهگیری از رویکرد تلفیقی نقد اسطورهای و نقد اجتماعی فراز و فرود اسطورهها و نحوه انعکاس آنها در ادبیات داستانی از زمان مشروطه تا انقلاب اسلامی تحلیل شد و در هر دوره آثار شاخص و بارزی که اسطوره را در خود انعکاس داده بودند، معرفی شدند. در پایان پژوهش این نتیجه به دست آمد که اسطورهها در داستاننویسی فارسی برای نخستین بار در قالب جدید رمان تاریخی اشکار شدهاند. دلیل گرایش به اسطوره در داستان هم ایجاد حس نوستالژیک نسبت به گذشته درخشان تاریخی بود. این اسطورهگرایی در رمان تاریخی مقدمهای بر زایش و پردازش هنرمندانه و خلاقانه آن در بوف کور هدایت شد. از آنجا که مطالعه موردی این پژوهش سالهای بعد از کودتای 28 مرداد است که سمبلیسم و گرایش به اسطوره به شکل یک جریان درآمد، چهار اثر داستانی برای تحلیل انتخاب شدند که نماینده رویکرد اسطورهگرایی امید و شکست در سالهای بعد از کودتا بودند. کلیدواژه: ادبیات داستانی، نقد اسطورهای، کودتای 28 مرداد، تاریخ سیاسی اجتماعی معاصر